Als je de barre winters in Oost-Anatolië wilt overleven, moet je wel de nodige maatregelen treffen op een aantal punten. De provincies Bayburt en Erzurum, waar Holger en ik de afgelopen dagen verblijven, hebben op het gebied van textiel wat dat betreft een mooie traditie.
Als we afgelopen voorjaar in Istanbul de tentoonstelling “Türkiye Dokuma Atlası” bekijken waar alle traditionele stoffen van bijna alle Turkse provincies getoond worden, ben ik gelijk weg van de sinds 1850 handgemaakte weefsels van Bayburt en Erzurum, de zogenaamde ehram of ihram en we besluiten dan al om het komende najaar daar meer over te weten te komen.
In Bayburt vertelt een warme bakker op de hoek ons graag waar in de stad de nog enige ehram-weverij te vinden is. Hij legt de route er naartoe zo goed uit dat we een kwartiertje later inderdaad voor de deur van de betreffende werkplaats staan. Meer dan een huis is het eigenlijk niet maar als we het pand binnengaan is het duidelijk dat elke vierkante cm voor dit ambacht gebruikt wordt.
In de gang worden we gelijk verrast door diverse strengen wol die aan de wanden hangen en in de ‘woonkamer’ staan vier speciale ehram-weefgetouwen.
De initiatiefneemster Sevim Ataner is samen met enkele weefsters en veel materiaal en producten afgereisd naar Istanbul waar momenteel de grote jaarlijkse textielbeurs gehouden wordt en er zijn slechts twee weefsters in Bayburt achtergebleven om een beetje op de winkel te passen. Dit betekent dat er eigenlijk niet heel veel te zien is maar Ülker, een goedlachse vrouw, vertelt ons toch graag wat over haar werk.
Ze begint bij het begin, terwijl ze zichzelf op traditionele wijze in een van de paar aanwezige doeken wikkelt.
De wol die voor ehram gebruikt wordt, is uitsluitend afkomstig uit de regio en van schapen die in de maand juni zijn grootgebracht. Waarom dat zo is, kan ze niet met zekerheid zeggen, maar ze vermoedt dat het met de structuur en zachtheid van de vachten te maken heeft.
De wol wordt gewassen en met een stok ‘geslagen’ om vervolgens een jaar te drogen worden gelegd in een goed geventileerde ruimte.
Alle kleuren wol worden gebruikt, want deze verraden iets over de leeftijd van de draagsters van de doeken. Hoe donkerder de basiskleur van het weefsel, hoe ouder de vrouw die erin zit. De bijna zwarte wol vertelt dat de betreffende vrouw een weduwe is. Ook de kleine gekleurde patroontjes die op het weefsel geborduurd zijn, hebben een betekenis, maar daar kan Ülker ons niet veel over melden.
Na het drogen kammen ze de wol met ijzeren kammen los waardoor luchtige, pluizige strengen ontstaan.
Daarna begint het spinnen van de wol tot een ongelooflijk dunne draad en matteert men het met een bepaalde meelsoort. En dan kan het weefproces van start gaan.
Als ik het zo schrijf, lijkt het allemaal een fluitje van een cent, maar niets is minder waar.
Als uiteindelijk de doek met de vaste maten van 1,5 bij 2 meter van het weefgetouw af rolt, is er zo’n 2,5 kilo wol verwerkt, veel handwerk verricht en geruime tijd verstreken.
Niets gaat machinaal, er worden geen onnatuurlijke toevoegingen gedaan en ook het verven van de garens die voor de doekranden en motieven gebruikt worden gebeurt met alleen maar verfstoffen van planten die groeien en bloeien in de regio. De hiermee ontstane kleuren zijn overigens van een ongekende intensiteit en schoonheid.
Als we op het punt staan te vertrekken, na beide vrouwen uitvoerig bedankt te hebben voor het delen van hun vakmanschap en wijsheid, word ik op de valreep nog in de doek, waar eerder Ülker nog in zat, gewikkeld. Ik ben te lang om erin te verdwijnen zoals eigenlijk de bedoeling is, dus mijn hoofd blijft onbedekt.
Toch besluiten we ‘m mee naar Deventer te nemen. Er is vast wel een kort jasje van te maken en het is hoe dan ook een mooie herinnering aan een mooi bezoek.
In Erzurum bezoeken we vandaag nog op goed geluk het ‘Erzurum Olgunlaşma Enstitüsü’, wat je zou kunnen omschrijven als een leerwerkplaats voor vrouwen die zich toe willen leggen op het Ehram-weven. Het is een imposant gebouw met een glazen en smeedijzeren toegangsdeur en een enorm trappenhuis.
We krijgen toestemming van de directeur zelf om onder begeleiding van Sedef Yeni de praktijklokalen te bekijken.
Helaas zijn er vandaag toelatingsexamens voor nieuwe cursisten en door een deur die open staat zien we inderdaad vrouwen bezig met het kaarden en spinnen van wol onder de kritische blikken van een aantal docenten.
Dit betekent dat er momenteel geen lessen zijn maar wel zien we de wol, weefgetouwen en allerlei benodigde gereedschappen liggen en hangen, die we inmiddels al kennen van ons bezoek aan de weverij eerder deze week.
Nieuw is een oud boek waarin vermeld staat welke patronen bij het ehram-weven gebruikt moeten worden bij welke kleur wol en een korte omschrijving van wat de abstract ogende figuren voorstellen.
Later kopen we bij een klein winkeltje nog een Erzurum-doek, zodat we beide steden vertegenwoordigd hebben. Met de winters die we tegenwoordig in Nederland hebben zullen ze niet dienen als overlevingsmiddel maar wie weet zitten we komende winter wel zonder gas. Dan hebben Holger en ik beiden in ieder geval een heerlijk warme doek om ons in te wikkelen.
Als we de volgende ochtend wegrijden richten Bingöl, krijg ik nog een mooie aanvulling cadeau op dit blog.
Op de hoek van de straat zit een vrouw in een ehram-doek, met zelfs haar hoofd erin verborgen. Dit is nu van ouds her dé manier om deze doek te dragen, horen we al eerder in Bayburt.
De vrouw oogt oud, maar gezien het feit dat ze, zoals dat hier genoemd wordt, de ‘koffie-met-melk-kleur’ draagt, is zij redelijk jong en moeder van nog kleine kinderen. Ze bedelt. Ik stop haar wat geld toe en knoop een praatje met haar aan over de ehram-stof, waar ik fan van ben.
Als ik vraag of ik daarom een foto van haar mag maken als herinnering aan Erzurum, geeft ze van harte haar toestemming. Wat is het toch een groot voorrecht de taal te spreken als je in den vreemde vertoeft.